Bütün Yönleriyle Sonar Ve Balık Bulucular: Sonar kelimesinin açılımını özetleyecek olursak; Ses, izlenecek yol ve mesafe tayini/keşif-tarama ” SOund,NAvigation and Ranging “ dir. Bu kavram ikinci dünya savaşı sırasında düşman denizaltılarını izlemek için geliştirilen sisteme verilen isimdir. Pasif ve aktif sonarlar olarak iki farklı çalışma tekniğine sahiptir. Pasif sonarlar genellikle denizaltılar da kullanılır, algılama sistemleri motor veya sudaki cisimlerin gövde titreşimlerini doğrudan saptar. Aktif sonarlar ise gönderilen ses dalgalarının yansımasını alarak çalışırlar. Bizim bahsedeceğimiz sonar (Balık Bulucu) sistemi aktif sonar grubuna dâhildir. Verici (Transmitter), Çevirici/Ayna (Transducer), Alıcı (Receiver) ve Ekran/Görüntü (Display) de bu sistemin parçalarını oluşturur. Vericiden çıkan elektro manyetik dalgalar çeviricide ses dalgalarına dönüşerek su içine gönderilir. Gönderilen bu ses dalgaları su içindeki bir nesneye çarptıklarında geri sekerek yankı meydana getirirler. Geri gelen ses dalgaları yine çevirici/ayna vasıtasıyla elektrik dalgalarına çevrildikten sonra, alıcının gücü bunu görüntü olarak ekrana yansıtır. Ses dalgalarının hızı su içinde yaklaşık olarak saniyede 1463 metre olup, gönderilen ses dalgaları ile algılanan yansıma arasındaki zaman aşımında mesafe ve nesnenin büyüklüğü tespit edile bilinir. Bu işlem saniyede birçok kere tekrar edilir. Sonar/Balık Bulucular da Frekans aralığı genelde 50 khz. ile 200 khz. arasındadır. Ses dalgaları spektrumun da bu frekans aralığındaki sesleri insanlar ve balıklar duyamaz. Mükemmel bir sistem için dört temel öğe vardır; 1- Güçlü bir verici 2- Yetenekli bir çevirici 3- Hassas bir alıcı 4- Çözünürlüğü yüksek iyi bir ekran Sistemin mükemmeliyeti birbirleriyle teknik uyuma, en kötü hava ve ısı şartlarında çalışabilme özelliğine sahip olmalarına bağlıdır. 1- Vericinin gücü; derin sularda yansımanın oluşabilmesi veya kötü su koşullarında çalışabilmesi ile orantılıdır. Hatta su içindeki canlı/cansız nesneleri detaylı olarak tespit edebilirsiniz. 2- Çevirici/Ayna’nın gücü; sadece vericiden gelen yüksek güce dayanmak olmayıp, gelen elektromanyetik gücü çok az bir kayıpla ses enerjisine dönüşmesini sağlamak, çok derin sularda zayıf ekoların ve küçük canlıların algılanması ve de detaylı tespit edilmesi demektir. 3- Alıcı’nın gücü; yüksek güçle uzağa giden ve zayıf olarak geri dönen sinyalleri güçlendirmek, sinyallerin geniş alanda çalışmasını sağlamak ve birbirine çok yakın hedeflerin ekran üzerinde kolay ayırt edilebilmesini sağlamaktır. 4- [B]Ekran gücü; çözünürlülüğün yüksekliği (vertical piksel) ve iyi karşıtlık (kontrast) su altındaki algılanan bütün detayları net ve çabuk görme ile orantılıdır. [B]Frekans/Titreşim sayısı (Frequency): Sonar/Balık bulucularda frekans aralığı önemli bir etkendir, bu etken avlanma konumuna ve av türüne göre doğru frekans aralığında yapılması gerekir. Su altındaki nesnelerin elektronik cihazlar tarafından doğru ve kesin saptanması o cihazın frekansı ile doğru orantılıdır ve doğru seçilmiş bir frekans aralığı ile su altında istediğimiz görüntüyü elde edip yorumlayabiliriz. Piyasadaki kolay kullanımlı sonarlar (denizaltı detektörü) genelde 50 ve 200 khz. olarak kullanıcıya sunulmuştur. Tatlı su ve tuzlu su uygulamalarında daha çok 200 khz. frekans modu seçilir, bu seçim sığ sularda ve hızlı sürütme tekniğinde kullanılır. Su altındaki detaylı görüntüyü bu frekans modun da alabiliriz. Yükselen frekans değerlerinde hedef tanım yeteneği de o kadar fazladır ve iki balık arasındaki kütlesel büyüklüğün ayırımını da yaparak ekrana yansıtır. Bazı uygulamalarda 50 khz. frekans en iyi seçimdir. Suyun doğal yapısı (Deniz suyunun yoğunluğu, tuzluluk ve mineral oranı,mikro organizmalar.... vs.) ses dalgalarını uzun mesafede etkisiz hale getirir. Alçak frekans yüksek frekans seçiminden çok daha fazla derinliğe elektro manyetik ses dalgalarını ulaştırma yeteneğine sahip olduğu için genellikle denizlerde derin su için seçilir. Çevirici/ayna’nın düşük frekans aralığında çalışması yüksek frekans aralığından daha geniş bir tarama açısına sahip olarak avı daha geniş bir alanda izleyebilme yeteneğinin oluşmasıdır. [B]Çevirici/Ayna (Transducer): Çevirici/Ayna sistemin antenidir. Elektrik enerjisini yüksek frekans ses dalgalarına çevirir. Bu antenden çıkan ses dalgaları su içinde ilerlemeye başlar çarptığı herhangi bir nesneden yansıyarak geri döner. Antene (Çevirici/Ayna) geri dönen ses dalgaları, elektrik enerjisine çevrilerek sistemin alıcısına ulaşır. Çevirici/Ayna frekansı ile sistem frekansı aynı olmalıdır. Diğer bir değişle 50 mhz. için imal edilmiş bir balık bulucuya yüksek veya düşük değerde bir çevirici/ayna bağlayamazsınız. Mutlaka eş değerli olması lazım. Sonar gücünün hızı watt ile verilir. Bu değerin mümkün olduğunca yüksek olması her türlü su koşulunda daha derini ve de ayrıntıları algılamak demektir. Çevirici/Ayna’lar ses dalgalarını su ile temas ederlerse gönderebilirler. Kristal: Çevirici/aynanın içindeki etken madde kurşun zirkonat veya baryum titanat dan yapılan yapay kristaldir. Kimyasal karışımdan yapılan bu kristaller kalıplara dökülüp yüksek basınç ve ısı altında fırınlarda kristalize edilerek sertleştirilirler. İki tarafı bir iletken ile kaplanıp çevirici/aynaya bağlanır. Frekans ve konik açı kristalin şeklini belirler. Sonarlarda genellikle yuvarlak kristaller kullanılır, kristal kalınlığı frekansını, konik açının çapını veya etki ettiği alanın açısını belirler. Bir örnek 200 khz. İçin verelim, 20 derecelik konik açılı bir kristal 2,4 cm. çapındadır, 8 derecelik konik açılı bir kristal de 4,8 cm. çapında olur. Geniş çaplı kristallerin konik açısı küçük, dar çaplı kristallerin konik açısı da büyük olur. Buda aynı frekans değerine sahip iki çevirici/aynadan büyük konik açılı olanının çap olarak neden küçük konik açılıdan daha küçük ölçekte olduğunu açıklar. [B]Çevirici/Aynanın Doğru Takılması: Çevirici/Ayna birçok şekil ve boyutta olabilir. Çoğunluğu plastikten yapılmıştır fakat bazıları bronzdan imal edilir. Frekans ve konik-açıya göre kristalin büyüklüğü belirlenir. Kristalin büyüklüğüne göre de nereye yerleştirileceği saptanır. Günümüzde dört çeşit çevirici tipi vardır. [B]1- Teknenin gövdesinden/Thru-hull [B]2- Teknenin sintinesinden/Shoot-thru-hull [B]3- Taşınabilir/Portable mount [B]4- Dışarıdan sabit montajlı/Transom mount [B]1- [B]Thru-hull: Bu tipler teknelerin suyun altında kalan, arka gövdesine yakın dümen, pervane ve şaft’ın önüne gelecek konumda açılan bir deliğe deniz dibine de dik bakacak şekilde yerleştirilir. [B]2- [B]Shoot-thru: Epoksi kaplamadan imal edilmiş bu türler fiber teknelerin su altında kalan iç (sintine) kısmına yerleştirilir. Ses dalgaları tekne gövdesinin vasıtası ile alınır ve yollanır fakat randımanı biraz azalır ve de çok derin suları algılama yeteneğini kaybeder. Dikkat edilecek nokta tekne gövdesinin salt fiberden inşa edilmiş olması gerekir. Ağaç, sac ve alüminyum gövdeli teknelerde kesinlikle kullanmayı denemeyin, kullanılan frekanstaki ses dalgaları havadan geçmez. Diğer ikinci dezavantaj ise monitöre hedef yaylarının (sembol) yorumunu mükemmel aktaramaz. Avantajları ise çevirici/ayna dış olumsuz etkenlere karşı korumalı bir alanda olduğu gibi çıkıntısı olmadığı içinde tekne süratini olumsuz etkilemez. Ayrıca hızlı sürütme tekniğindeki yüzey ve orta su balık avlarında daha verimli hale dönüşür. [B]3- [B]Portable mount: Taşınabilir olup belli bir süre için monte edilen modellerdir. [B]4- [B]Transom mount: Teknenin kıç tarafından direkt su ile teması sağlanmış sabit türlerdir. Mükemmel imal edilmiş olanları hızlı sürütme tekniklerinde en iyi randımanı veren ve yaygın kullanılan tiplerdir. [B]Tekne hızı Ve Çevirici/Ayna: Hızlı yol alan bir teknede ayna ve su arasında boşluk (hava yastığı) oluşur. Eğer suyun akışı çevirici/aynaya düz ve pürüzsüz yalayarak değip geçerse gönderilen/alınan sinyaller normal çalışır. Su üstünde yol alırken su akışı teknemizin düzgün olmayan veya keskin kenarlarına çarparsa türbilant (hava kabarcıkları) oluşur, buna “kavitasyon” (boşluk oluşumu) denir. Eğer bu hava kabarcıkları oluşumu çevirici/aynanın yüzeyinden geçerse sonar ekranında “noise” (ses ve görüntü paraziti) meydana gelir. Sonarlar suyun içinde çalışır havada değil. Hava kabarcıkları çevirici/aynanın yüzeyini yalayarak geçerse bunları ekrana yansıtır, bu kabarcıklar çevirici/aynaya çok yakın ise yansımada o kadar kuvvetli olur. Bu oluşum zayıf algılanan su altı oluşumlarının ve balık sinyallerinin tespitini zorlaştırdığı gibi imkânsız hale getirir. Tekne hareket halinde iken Çevirici/aynanın, yakınlarında türbilant’a izin verilmeyeceği ve buna göre uygun noktanın tespiti çok önemlidir. Süratli teknelerde en uygun modeller kıçtan (transom mount) monte edilenlerdir ve su içine mümkün olduğunca indirilmeleri uygun olmayan koşulları ortadan kaldıracaktır. [B]Çevirici/Ayna Konik Açısı: Çevirici/ayna bir açıdan gönderilen/gelen ses dalga şoklarına yoğunlaşır. Gönderilen ses dalga şokları gidebildiği derinlik oranında geniş bir alana ulaşır. Bunu grafik olarak bir kâğıda çizsek konik görünümünde bir model ortaya çıkar ve bu nedenle ”konik açı” tabiri ile ifade edilir. Ses dalgaları merkez hat veya konik eksen boyunca çok güçlü olup merkezden uzaklaştıkça da bu etkisi de derece-derece azalır. Yansıtıcı/aynanın konik açı gücü ilk merkezinden veya konik ekseninden ölçülür ve gücün merkeze olan uzaklığı ile karşılaştırılır. Güç yarıya düştüğünde (-3db.[desibel]), merkez ekseninden açı ölçülmüş olur. Eksenin bir ucundaki -3db.’lik noktadan diğer ucundaki -3db.’lik noktaya kadar olan toplam değer konik açı olarak adlandırılır. Bu yarı güç noktası (-3db.) elektronik endüstrisinde standart olarak kabul edilir ve birçok üretici konik açı ölçümlerini bu yönde yaparlar. Bazı üreticiler 1/10 merkez eksen gücünün olduğu yerde –10db. noktasını kullanırlar. Bu büyük açı olup ölçtüğünüz noktanın merkez ekseninden daha uzakta olması demektir. Yansıtıcı/ayna gücünde hiçbir şey değişmez sadece ölçüm sisteminin değişikliğidir. Örnek: 8 derecelik konik açı -3db. 16 derecelik konik açıda-10db. olacaktır. Geniş konik açılı çevirici/ayna vericinin gücünü suya daha iyi iletir, su altındaki daha fazla detay gösterir, derinlik gösterme yeteneği de fiyatına göre artar. Dar konik açılı çevirici/ayna fazla alan göstermez geniş açılı olanlardan daha derini gösterir. Dar konik açılı çevirici/ayna vericinin gücünü yoğunlaştırarak daha küçük bir alanda toplar. Sonar sistemindeki dip sinyalleri ekranda geniş açılı çevirici/ayna kullanıldığında, daha fazla alanı gördüğümüz için küçük çevirici/aynanın gösterdiğinden daha geniş açılı görünecektir. Yüksek frekans (200 khz.) çevirici/ayna aynı zamanda dar veya geniş konik açılı olabilirler. Genelde geniş konik açılı olanlar tatlı su, dar konik açılı olanların tuzlu suda kullanılır. Alçak frekans (50khz.) sonar çevirici/ayna 30 ila 45 derecelik konik açılım alanına sahiptir. [B]Su Ve Dip Koşulları: Suyun tipi ve kondisyonu sonarın çalışmasına etki eder. Ses dalgaları tatlı ve berrak suda kolay yol alır. Buna mukabil tuzlu suda serbest bir şekilde dolaşan çeşitli maddeler tarafından emilir veya yansıtılır. Yüksek frekanslarda ses dalgalarının tuzlu su içinde yayılmaları, tatlı sudaki gibi kolay değildir. Denizlerdeki rüzgârlar ve akıntılar gibi aktif çevre ortamı suları karıştırırlar. Dalga hareketleri yüzeyde hava kabarcıkları oluşturur ve sonar sinyallerini dağıtır. Algler, planktonlar gibi mikro organizmalar, mineral ve tuz gibi etkenler sonar sinyallerini emer veya dağıtırlar. Bütün bu etkiler tatlı sularda da var, fakat etkileri denizlerdeki kadar yoğun değildir. Kum, çamur, balçık, pislik ve bitki örtüsü sonar sinyallerini emerek veya dağıtarak yansıyan sonar sinyallerini zayıflatır. Kaya, mercan ve diğer sert nesneler sonar sinyallerini daha kolay geriye yansıtır. Bu etkilerin ayırımını sonar sisteminin monitöründe kolayca görebiliriz. Çamur/kil gibi zeminler ekranda çok ince hat halinde geçerler. Kaya gibi sert zeminler ekranda kalın/geniş bir çizgi halinde geçerler. [B]Su Sıcaklığı Ve Termoklin: Suda yaşayan bütün canlıların davranış ve hareketlerine etki eden en önemli faktör suyun sıcaklık değeridir. Balık türlerinin çoğu soğuk-kanlı olup vücut sıcaklıkları suyla çevrilmiştir. Kışın, soğuk sularda metabolizmaları yavaşlar. Yaz aylarına göre ¼ oranında besin tüketirler. Termoklin; su kütlelerinin bazı noktalarında, kendisinden daha aşağıda veya yukarısında kalan, farklı termal değerlere sahip su kütleleri içinde sıcaklık gradyanının maksimum olduğu ve diğer su kütlelerinden daha fazla dikey negatif sıcaklık gradyanına sahip bir ara yüzeydir. Bu durum bazı denizlerde kalıcı bir özellik iken, bazı denizlerde ise mevsimsel şartlara göre değişerek, suların ısınması sonucu oluşur. Diğer bir değiş ile havaların sıcak olduğu zaman yüzeyden başlayan, havaların soğuduğu zaman ise yüzey sularının altında kalan, bütün mevsimlerde su sıcaklığının fazla değişkenlik göstermeyen, istikrarlı sıcaklık değerine sahip ılık bir su katmanı, bir ara yüzeydir. Yüzey sularında bulunan yem balıkları çok soğuk havalarda bu ara yüzeylerin içine sığınır, pelajik ve predatör balıklar da ya içinde ya da yakınlarında mevzi alır. Bazı sonarlar bu ara yüzeyleri tespit eder ve ekrana yansıtır. Rastgele, [B]Kapt. Nasuhi ALBULAK [B]03/Temmuz/2003[/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B]
Cevap: Bütün Yönleriyle Sonar ve Balık Bulucular Nasuhi abim pazar günü verdiği sözü tuttu, değerli bilgilerini sitede paylaşacağını söylemişti bu güzel ve yararlı bilgiler için çok teşekkür ederim AlkışAlkış
